Ngắn mạch là gì? Nguyên nhân và cách kiểm tra ngắn mạch an toàn

Các thiết bị điện bị ngừng hoạt động đột ngột hay đường dây điện bị chập, cháy đều là những dấu hiệu cho thấy dây dẫn/thiết bị điện nhà bạn đang gặp vấn đề ngắn mạch (đoản mạch). Vậy ngắn mạch là gì? Nguyên nhân gây ra hiện tượng này và cách kiểm tra? Thông tin chi tiết sẽ được chúng tôi chia sẻ cụ thể dưới đây.

Ngắn mạch là gì?

Ngắn mạch (hay đoản mạch) là sự cố trong hệ thống điện xảy ra khi hai điểm có điện thế chênh lệch trong mạch bị nối trực tiếp với nhau, làm cho dòng điện chạy qua một đường dẫn có điện trở rất thấp. Điều này khiến dòng điện tăng đột ngột, có thể gây chập cháy, làm hư hỏng thiết bị điện và hệ thống điện.

Ngắn mạch có thể xảy ra trong nhiều tình huống khác nhau, chẳng hạn như khi một dây pha chạm đất, khi hai dây pha tiếp xúc trực tiếp hoặc thậm chí khi cả ba dây pha trong hệ thống ba pha bị chập lại với nhau. Trong một số trường hợp, ngắn mạch còn xảy ra khi dây điện bị ẩm hoặc bị tổn hại do côn trùng cắn phá.

Các loại ngắn mạch thường thấy

Các dòng mạch điện trong hệ thống điện phổ biến hiện nay là dòng điện 1 pha, dòng điện 2 pha và dòng điện 3 pha. Trong đó, hiện tượng ngắn mạch 3 pha được các thợ điện chuyên nghiệp nhận định là dạng gây nguy hiểm nặng nề nhất. Dưới đây là các hiện tượng đoản mạch trong hệ thống điện hiện nay:

• Ngắn mạch 1 pha: là sự cố xảy ra do 1 pha chập đất hoặc chập dây trung tính gây nên.

• Ngắn mạch 2 pha: sự cố đoản mạch xảy ra khi hai pha chập nhau.

• Ngắn mạch 3 pha: dòng điện 3 pha chập vào nhau gây nên sự cố chập điện

• Ngắn mạch 2 pha chạm đất: sự cố xảy ra khi 2 pha đồng thời chạm xuống đất.

Nguyên nhân gây ra hiện tượng ngắn mạch

Hiểu rõ nguyên nhân gây ngắn mạch không chỉ giúp ngăn chặn sự cố mà còn giúp đưa ra giải pháp xử lý kịp thời, bảo vệ hệ thống điện và thiết bị. Ngắn mạch thường xảy ra do các yếu tố sau:

• Mối nối dây bị lỏng hoặc sai kỹ thuật: Khi dây dẫn không được kết nối chặt chẽ, đặc biệt là giữa dây pha và dây trung tính, có thể dẫn đến hiện tượng chập mạch, gây nguy hiểm cho hệ thống điện.

• Hỏng lớp vỏ cách điện: Lớp cách điện của dây dẫn có thể bị xuống cấp do thời gian, nhiệt độ cao hoặc bị tác động bởi các yếu tố bên ngoài như chuột cắn, va chạm với vật sắc nhọn, khiến dây điện trần tiếp xúc trực tiếp với nhau.

• Ổ cắm và phích cắm không tương thích: Khi phích cắm lỏng lẻo hoặc cắm quá chặt vào ổ điện, có thể tạo ra tia lửa điện, làm nóng chảy dây dẫn và gây ra ngắn mạch.

• Thiết bị điện bị lỗi: Khi một thiết bị điện gặp sự cố, dây dẫn bên trong có thể bị chập, làm lan truyền sự cố ngắn mạch từ thiết bị ra toàn bộ hệ thống điện trong nhà.

• Quá tải điện: Việc sử dụng quá nhiều thiết bị cùng lúc hoặc cắm các thiết bị công suất lớn vượt quá khả năng chịu tải của mạch điện sẽ khiến dòng điện tăng vọt, gây nóng chảy dây dẫn và dẫn đến đoản mạch.

Lý do cần xử lý hiện tượng đoản mạch

Ngắn mạch là một trong những sự cố điện nguy hiểm nhất, có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Dưới đây là những tác động tiêu cực mà hiện tượng này có thể gây ra:

• Nguy cơ cháy nổ cao: Khi đoản mạch xảy ra, dòng điện tăng đột ngột khiến nhiệt độ tại điểm chập tăng nhanh, làm cháy lớp cách điện và có thể dẫn đến hỏa hoạn, gây thiệt hại lớn về tài sản.

• Hư hỏng thiết bị điện: Dòng điện bất thường có thể tạo ra lực cơ học mạnh giữa các phần tử của thiết bị điện, gây biến dạng, hỏng hóc hoặc thậm chí làm nổ các linh kiện bên trong.

• Ảnh hưởng đến hệ thống điện: Ngắn mạch khiến điện áp trên lưới bị sụt giảm đột ngột, làm động cơ và các thiết bị điện ngừng hoạt động, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất và sinh hoạt.

• Mất điện trên diện rộng: Sự cố ngắn mạch không chỉ ảnh hưởng đến một thiết bị mà còn có thể khiến cả hệ thống điện bị ngắt, gây gián đoạn hoạt động tại nhà máy, khu công nghiệp hoặc trong sinh hoạt gia đình.

• Nguy hiểm đến tính mạng: Dòng điện quá tải có thể dẫn đến rò rỉ điện, gây nguy cơ điện giật cho người sử dụng, đặc biệt là trong môi trường ẩm ướt hoặc khi tiếp xúc trực tiếp với các thiết bị bị chập mạch.

Xem thêm: Cách đo dòng rò bằng đồng hồ vạn năng an toàn, chính xác

Cách kiểm tra ngắn mạch đơn giản

Để tiến hành sửa chữa an toàn, hiệu quả, bạn có thể tham khảo các bước kiểm tra ngắn mạch dưới đây. 

Bước 1: Xác định vị trí ngắt mạch điện

Bạn cần tới bảng điều khiển hoặc hộp kỹ thuật để kiểm tra và xác định vị trí ngắt mạch điện. Bộ ngắt mạch điện thông thường sẽ được thông báo bằng đèn màu đỏ hoặc cam. 

Bước 2: Kiểm tra dây nguồn của thiết bị 

Trước tiên, hãy quan sát trực quan nếu dây nguồn bị chập cháy. Với dây nguồn bị đứt ngầm, cần sử dụng các thiết bị hỗ trợ như đồng hồ vạn năng hoặc ampe kìm để kiểm tra dây nguồn có các chỉ số điện áp hay điện trở không? 

Việc dùng thiết bị đo điện sẽ giúp bạn phát hiện nhanh chóng được sự cố dây điện bị hỏng bên trong. Sau khi đã phát hiện được vị trí dây nguồn bị hỏng cần ngắt kết nối dây nguồn với hệ thống điện. 

Bước 3: Tiến hành sửa chữa

Bật lần lượt từng công tắc của thiết bị, nếu phát hiện có công tắc khiến hệ thống mạch điện bị ngắt lần nữa thì đó chính là vị trí ngắn mạch. Tiến hành sửa chữa sự cố tại vị trí đó. Nếu chưa có kinh nghiệm hay chuyên môn thì nên nhờ thợ sửa chữa chuyên nghiệp để đảm bảo an toàn.

Xem thêm:

• Cách kiểm tra transistor còn sống hay chết bằng đồng hồ vạn năng
• Cách kiểm tra diode bằng đồng hồ vạn năng đơn giản, hiệu quả

Cách phòng chống hiện tượng đoản mạch

Để hạn chế nguy cơ ngắn mạch, cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa phù hợp nhằm bảo vệ hệ thống điện và đảm bảo an toàn cho người sử dụng:

• Thiết kế công tắc riêng cho từng thiết bị: Mỗi thiết bị điện quan trọng nên có công tắc riêng biệt để tránh tình trạng quá tải và chập điện đồng loạt khi có sự cố xảy ra.

• Ngắt điện khi không sử dụng: Hãy rút phích cắm hoặc tắt nguồn điện với các thiết bị không dùng đến để giảm thiểu nguy cơ đoản mạch do hỏng hóc bất ngờ.

• Việc chủ động thực hiện các biện pháp trên sẽ giúp hạn chế đáng kể nguy cơ đoản mạch, bảo vệ an toàn cho thiết bị điện và hệ thống điện trong gia đình cũng như nơi làm việc.

• Sử dụng dây dẫn điện phù hợp: Lựa chọn dây điện có tiết diện phù hợp với công suất tiêu thụ nhằm đảm bảo khả năng truyền tải điện an toàn, tránh tình trạng nóng chảy dây dẫn do quá tải.

• Lắp đặt aptomat bảo vệ: Cầu dao tự động (aptomat) là thiết bị quan trọng giúp ngắt điện ngay khi phát hiện sự cố, ngăn chặn nguy cơ cháy nổ và bảo vệ hệ thống điện hiệu quả.

Trên đây là toàn bộ kiến thức về hiện tượng ngắn mạch là gì, cách kiểm tra và cách phòng chống hiệu quả. Nếu trong quá trình kiểm tra và sửa chữa có bất cứ thắc mắc nào, hãy liên hệ thbvn.com hoặc maydochuyendung.com để được hỗ trợ sớm nhất.